Và al contegnud

Taula periodica

Articol di 1000 che tucc i Wikipedie gh'hann de havégh
De Wikipedia
(Rimandad de Taula periòdica)

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.


La tàola periòdica dei elemencc l'è 'na tabèla con dét indicàcc töcc i elemèncc chìmich, urdinàcc per nömer atòmich a crèser. La tàola l'è dividìda en grùpi diferèncc de elemèncc, che se caraterìza per vìga de le proprietà chìmiche che se 'nsomèa. Chèsti grùpi i reprezènta le colòne verticài de la tàola (grupi) e le rìghe (perìodi). En generàl, i elemèncc i pöl véser clasificàcc come metài (la pursiù centràla e a sinìstra), mìa-metài (part a dèstra), e semi-metài.
En piö, el grùpo piö a dèstra l'è chèl dei gas nòbil.
La prima tàola periòdica modèrna l'è stàda concepìda del Mendelejev e difàti l'è ciamàda ale óte pò a tàola de Mendelejev.


Grupp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Períut
1 1
H

2
He
2 3
Li
4
Be

5
B
6
C
7
N
8
O
9
F
10
Ne
3 11
Na
12
Mg

13
Al
14
Si
15
P
16
S
17
Cl
18
Ar
4 19
K
20
Ca
21
Sc
22
Ti
23
V
24
Cr
25
Mn
26
Fe
27
Co
28
Ni
29
Cu
30
Zn
31
Ga
32
Ge
33
As
34
Se
35
Br
36
Kr
5 37
Rb
38
Sr
39
Y
40
Zr
41
Nb
42
Mo
43
Tc
44
Ru
45
Rh
46
Pd
47
Ag
48
Cd
49
In
50
Sn
51
Sb
52
Te
53
I
54
Xe
6 55
Cs
56
Ba
*
72
Hf
73
Ta
74
W
75
Re
76
Os
77
Ir
78
Pt
79
Au
80
Hg
81
Tl
82
Pb
83
Bi
84
Po
85
At
86
Rn
7 87
 Fr 
88
Ra
** 104
Rf
105
Db
106
Sg
107
Bh
108
Hs
109
Mt
110
Ds
111
Rg
112
Uub
113
Uut
114
Uuq
115
Uup
116
Uuh
117
Uus
118
Uuo

* Lantàniit 57
La
58
Ce
59
Pr
60
Nd
61
Pm
62
Sm
63
Eu
64
Gd
65
Tb
66
Dy
67
Ho
68
Er
69
Tm
70
Yb
71
Lu
** Atíniit 89
Ac
90
Th
91
Pa
92
U
93
Np
94
Pu
95
Am
96
Cm
97
Bk
98
Cf
99
Es
100
Fm
101
Md
102
No
103
Lr


Séri chímich
Metàj alcalin Metàj alcalin-teruus Lantàniit Atíniit Metàj de transizziun
Metàj del blòch p Mèzz-metàj Minga metàj Alògen Gas nòbil

Cudifica dii culur duperaa per i nümer atòmich:

  • I elemeent cunt ul nümer atòmich scrivüü in blö a inn líquit a temperadüra e pressiun standard (TPS);
  • Quii scrivüü in véert a inn gasuus a TPS;
  • Quii scrivüü in negher a inn sòlit a TPS;
  • Quii marcaa in russ a inn sintétich (tüti sòlit a TPS);
  • Quii marcaa in gris ann munan de vèss staa descuvèert.
  • Vulüüm atòmich: ul spazzi ucüpaa da un àtum; in d'un grupp, al crèss insèma al nümer Z. In d'un períut, inveci, al crèss del nümer atòmich Z al sa sbàssa.
  • Energía (putenziaal) de iunizazziun: energía ca ga vöör dàch a un àtum al staat gasuus per scarpàch via un eletrún; deent in d'un grupp, la diminüíss al crèss del nümer Z, inveci in d'un períut la crèss al crèss del nümer Z.
  • Afinità eletrònica: energía ca la ciapa un àtum (in del staat gasuus) quant al ciapa un eletrún da un quaj ólter àtum e al passa a vèss un aniún; i gas nòbil, per la sò caraterística de vèss stàbil, ga n'ann minga. In d'un grupp, cunt ul crèss del nümer atòmich la sa sbàssa; ul cuntrari sa sa vàrdenn i períut.
  • Eletru-negatività: tendénza a rüba i eletrúni a i olter àtumi; in d'un grupp la sa sbàssa al crèss de Z, al süceet ul cuntràri per i períut.

A vardà i caraterístich minzunaa chí de suravía, sa pöö mètt in evidénza dü caràter difereent dii àtum: metàlich e minga metàlich:

  • Metàll: bàssa energía de iunizazziun, bàssa afinità eletrònica e bàssa eletru-negatività.
  • Minga-metàll: vólta energía de iunizazziun, vólta afinità eletrònica e vólta eletru-negatività.